Sorumluluk kavramı, kısaca bir insanın başka bir insana ya da gruba karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu davranışlar anlamında kullanılmaktadır. Genel anlamda sorumluluk, kişiden bazen ahlaki bazen yasal bazen de başka bir bireyin kişi üzerindeki hakları sebebiyle hayata geçirmesi gerektiğine inanılan ve beklenilen davranışlardır. Burada bilmemiz gereken; kişilerin sorumlu olduğu davranışları hayata geçirmesinin kesin anlamda “zorunlu” olduğunu veya aynı şekilde “tercihen” olduğunu söyleyemememiz. Yani, kişiler bazen bazı sorumluluklarını yerine getirmek zorunda olabilirler bazen de sorumluluklarını yerine getirmeleri kendi tercihlerine kalmıştır. Bu durum, bireyin sorumluluk kavramına nasıl baktığı ve sorumluluktan kendisinin nasıl etkileyeceğiyle alakası ve söz ettiğimiz seçeneklere göre değişmektedir.
“Zorunlu sorumluluk” dediğimiz kavram, kişinin bir başkasından veya bağlı olduğu gruptan kendisine karşı sorumluluk yükü beklediği zamanlarda ortaya çıkar. Bu duruma örnek olarak aile içi ilişkileri ve çift ilişkilerini örnek gösterebiliriz. Bizim ailemize ve ailemizin de bize karşı sorumlulukları olduğunu ve bu sorumlulukların neler olduğunu; kendi aile yaşantımıza bakarak anlayabiliriz. Öte yandan çift ilişkilerindeki sorumluluk kavramı ise partnerlerin birbirlerinden göstermesini istediği davranışlar olarak açıklanabilir. Burada sorumluluklar, kişilerin yaşadığı ilişkinin içeriğine ve ilişki içersindeki güven ile mutluluğun sağlanması için yerine getirilmelidir. “Peki, ben yerine getirmesem ne olur? Neden zorunlu olsun ki?” diye düşünebiliriz. Burada anlamamız gereken, sözü geçen “güven ve mutluluk” unsurlarının ilişkide yaşatılabilmesi için sorumlulukların yerine getirilmesinin zorunlu olduğudur. Müşterek bir hayat denilen olay görüldüğü gibi genel anlamda sorumlulukların paylaşılmasından ileri gelmektedir. Bu bağlamda, bize düşen bireysel sorumlulukları yerine getirmenin önemi oldukça artacaktır.
Diğer kavram olan zorunlu olmayan sorumluluklar ise biraz tartışmalı bir konudur. Bunların da aslında, dolaylı yollardan, bazı durumların gerçekleşmesi adına zorunlu olduğunu düşünebilirsiniz ve haklısınız. Biz yazımızda eğer sorumluluk kavramını buradaki gibi iki kategoriye ayırmamız gerekirse nasıl ayırırız? Onu işleyeceğiz. Sorumlu olmadığımız sorumluluklar, kişilerin bizleri “Sorumluluklarını neden yerine getirmiyorsun?” diye yargılamayacağı davranış biçimleridir. Bunları Toplumsal Sorumluluk adı altında anlayabiliriz. Toplumsal Sorumluluk kavramı, bireylerin toplum olmada birbirlerine karşı borçlu oldukları davranışları anlatmaktadır. Öte yandan Toplumsal sorumluluk, toplum içersinde bireylerin zarar görmeden, adil, mutlu ve huzurlu şekilde yaşayabilmesi için muhakkak bir gerekliliktir.
Toplumu oluşturan öğenin birey olduğu gerçeğini kullanarak, toplumun niteliğinin nasıl şekillendiğini belirleyenin de bireyler olduğu gerçeğine ulaşabiliriz. Bu gerçek bize, birey niteliklerinin toplum niteliklerine yansıdığı göstermektedir. Bu durumda, toplumda sosyalleşme adına olumsuz davranışlar gösteren bireyler çoğunlukta ise o toplumun huzurlu ve adil bir yaşama sahip olmadığını da anlayabiliriz. Bu bağlamda bireylere düşen olumlu davranışların da topluma karşı borçlu olduğu sorumluluklar olduğunu söyleyebiliriz. Bu sorumlulukların, basit anlamda yerlere çöp atmamak, toplumsal alanda toplum ahlakına uygun davranmak, kişilerin haklarına karşı saldırıda bulunmamak ve toplum çağdaşlığına aykırı hareketlere karışmamak gibi ilk akla gelen davranış biçimleri ile beraber bu davranışları sergileyenlere mahal vermemek olduğunu söyleyebiliriz. Öte yandan, toplumun geldiği noktada, halkın refahını düşünmekle sorumlu olan bireyler; kendi savundukları düşünceler adına gruplar oluşturmaktadır. Demokrasi için gerekli olan farklı düşünce biçimleri ve farklı ideolojilerin aynı çatı altında barınabilmesi için bireylerin kendilerine düşen sorumluluklarını da yerine getirmesi önemlidir.
