Paleolitik devir dediğimiz dönemde aslında tam bir yerleşmeden ve kültürden söz etmek doğru değildir. Bunun yerine insanların küçük topluluklar halinde iş bölümü yaparak hayatlarını idame ettirmeye çalıştığı küçük kabilelerden bahsedebiliriz.
Yarımburgaz Mağarası
Türkiye Cumhuriyeti’nin bugünkü sınırları içerisindeki Paleolitik dönemde iskân görmüş en eski yerleşim yeri İstanbul’da bulunan Küçük Çekmece Gölü’nün kuzey taraflarında bulunan Yarımburgaz Mağarasıdır. Söz konusu mağara doğal yollardan oluşmuş olan iki girişe sahiptir. Aşağıda bulunan girişten girildiğinde çok büyük bir mağara oyuğuyla karşılaşılır. Uzunluğu yaklaşık 600 metreyi bulan bu oyuki Alt Paleolitik dönemden başlayarak Roma dönemine kadar kültür katmanları sunar. Yaklaşık 16 kültür tabakasının birlikte burada görülmesi, bu mağarayı dünyada eşsiz yapan özelliklerinden birisidir.
Mağara’nın Alt Paleolitik tabakalarında Homo Erectus insan türüne ait bir diş fosili, çakmak taşından imal edilmiş yonga aletler ile birçok hayvana ait kemikler bulunmuştur. Buluntulardan yola çıkarak Arkeologlar bu mağarada yaklaşık 12 – 15 kişilik bir grubun yaz aylarında ikamet ettiğini; kış aylarında ise mağaranın ayılar tarafından kullanıldığı düşünür. Mağaranın diğer girişi ise söz konusu oyuktan daha küçüktür ve Orta Çağ’da şapel olarak kullanılmıştır.
Karain Mağarası
Anadolu’da bulunan bir diğer Paleolitik devir yerleşmesi ise Antalya sınırları içerisinde bulunan Karain Mağarası’dır. 50 Metre derinliğe sahip olan mağara, birçok girişe sahiptir. Bunun yanı sıra ana girişin güneye bakıyor oluşu mağaranın her mevsim iskân edilmeye elverişli bir konumda olmasına neden olur. Burası da tıpkı Yarımburgaz Mağarası’nda olduğu gibi Alt Paleolitik dönemden Roma devirlerine kadar kültür katmanına sahiptir. Mağara içerisinde Homo Sapiens Nenaderthalensis insan türünden bir çocuğun süt dişi, Homo Sapiens Sapiens türünde bir insanın da kafatası kalıntısı bulunmuştur. Bu durum iki insan türünün karşı karşıya geldiğini ve belki de savaştığı tezini destekleyen bir buluntudur.
Mağarada bunların yanı sıra mamut, aslan, ayı, geyik gibi hayvanlara ait çok sayıda kemik ele geçmiştir. Bunun yanı sıra kemikten veya çakmaktaşından imal edilen aletler de buluntular arasındadır. Orta Paleolitik dönem katmanlarında ise bir ocak kalıntısı ile yanmış hayvan kemiklerinin bulunması bu dönemde insanların ateşi bulduğunu ve kullandığını göstermesi açısından oldukça önemlidir.
Üst Paleolitik dönemde ise oldukça önemli gelişmeler olmuştur. Bu gelişmelerin başında Homo Sapiens Neanderthalensis ırkının yok oluşu ve Homo Sapiens Sapiens yani “Düşünen İnsan” ırkının yükselişi gelir. Düşünen İnsanın dünyanın hakimi olmasının doğal bir sonucu olarak daha önce bahsettiğimiz aletlerin daha karmaşıklaşmasına ve modernleşmesini sağladı. Bunun yanı sıra insanoğlunun yaşadığı mağara duvarlarına bıraktığı izler ise bu dönemin en önemli gelişmesidir.
Diğer Mağaralar
Gene Antalya çevresinde bulunan Karain ve Öküzini mağaralarında bulunan duvar resimleri, Beldibi Mağarası’ndaki hayvan motifleri din ve büyü ile alakalı motiflerdir. Bu mağaraların yanı sıra Anadolu’da bulunan diğer birçok mağarada hayvan motiflerinin mağara duvarlarına işlendiği görülür. Palanlı Mağarası, Gevaruk Mağarası bu mağaralardan sadece bir kaçıdır.
