Marmara Bölgesi, Neolitik dönemde olduğu gibi Kalkolitik Dönemde de az sayıda yerleşim görmüştür. Kalkolitik Çağda karşımıza çıkan yerleşimlerin çoğu da, Neolitik dönemdeki yerleşimlerin devamı niteliğindendir. Ancak Kalkolitik Dönemi genel hatları ile ele aldığımız yazımızda belirttiğimiz gibi bu dönemde yaşanan nüfus artışı, bu yerleşim yerlerinde de bir takım değişikliklerin olmasına neden olmuştur.
Ilıpınar
Bursa ili sınırları içerisinde yer alan, İznik Gölü yakınlarındaki Yenişehir ilçesinde bulunan Ilıpınar, neolitik dönemden itibaren iskan görmeye başlamış bir merkezdir. Ünlü Fikirtepe Kültürünün en iyi şekilde görüldüğü merkezlerden birisi olan Ilıpınar Höyük, çağdaşlarına göre oldukça basık bir yapı sergiler. Bunun nedeni de mimari de taş ve kerpiç yerine ahşap malzeme kullanılmasıdır.
Ancak Kalkolitik Döneme gelindikçe artan nüfusu yaşatabilecek gelişmelerin olması da kaçınılmazdı. Bu nedenle ahşap malzemenin yanı sıra çamur harç da kullanılmaya başlanmış, ilerleyen dönemlerde evlere ikinci bir kat çıkılmaya başlanmıştır. Bununla birlikte höyüğün başka alanlarında evlerin tekrar tek katlı olduğunu ancak odalara ayrıldığı gözlemlenmiştir. Evlerin ortalarında bir ocak bulunurdu. Ocak hem yemek pişirmeye olanak tanıyan hem de yapıyı ısıtan bir araç olduğundan insanları birleştirici bir özelliğe sahipti. İki tane ocağa sahip olan evlerde yaşayan insanların ise daha zengin olduğu ya da toplumun üst düzey kimselerinden olduğu düşünülür.
Buradaki kazılar yıllar önce Hollanda Arkeoloji Enstitüsü tarafından yapılmış ve sonuçlandırılmıştır. Buradan çıkartılan kültür varlıkları İznik ve Bursa Arkeoloji Müzelerine götürülerek sergilenmektedir. Ancak Hollandalılar kazı bittikten sonra kazı alanını açık bir şekilde korumak yerine, tekrar toprak ile doldurduklarından bu çalışmaların bölge turizmine herhangi bir katkı sağlamamasına neden olmuşlardır. Bu durumda burada yapılan kazılar sadece akademik çevreye, sadece yayınlanan birkaç kitap ve resimle hitap etmekten öteye maalesef ki gidememiştir. Dolayısıyla böylesine önemli bir yerleşmeden bölge halkı herhangi bir şekilde fayda görememektedir.
Aktopraklık Höyük
Marmara Kalkolitiğine verilebilecek diğer bir örnek gene Bursa ili sınırları içerisindeki Akçalar Aktopraklık Höyüktür. Nilüfer İlçesi, Akçalar Beldesi toprakları içerisinde bulunan bu höyük Bursa’nın tarihini son yapılan çalışmalar ile İ.Ö. 8000 yıllarına kadar götürmüştür. Bu höyükteki kalkolitik dönem tabakaları ise hem yakın çevrenin hem de bölgenin kalkolitiği açısından önemlidir. Genel olarak Aktopraklık höyüğün kalkolitik evreleri Ilıpınar’ın V. Evresi ile benzerlik göstermektedir. Şuana kadar yapılan kazılar sonucunda buradaki iskanın Orta Kalkolitik Devire kadar sürdüğü gözlemlenmiştir. Kazılar halen İstanbul Üniversitesi başkanlığında devam etmekte olup, Bursa Büyük Şehir Belediyesi ile Üniversite’nin hazırladığı ortak bir proje ile buradaki kazı alanı bir “Arkeopark”a dönüştürülmek üzeredir.
Bununla birlikte Bursa’da Üyücek Höyük, Marmarıcık Höyük gibi diğer höyükler de Marmara kalkolitiği hakkında çeşitli bilgiler verir. Ayrıca İstanbul’da yapılan yol, tren yolu ve bina çalışmaları sırasında açığa çıkan katmanlarda da Ilıpınar benzeri kültürler ortaya çıkmaktadır.
