Türkler tarih boyunca 100'den fazla devlet kurmuştur. Tarihin her döneminde mutlaka bağımsız bir Türk Devleti yaşamını sürdürmüştür. Türklerin bağımsızlığa verdikleri önem hayatlarından çok daha mühimdir. Bu olguya verilecek en güzel örneklerden biri olan Kürşad İhtilali'ni bu yazımızda sizlerle paylaşacağız.
Kürşad bir Göktürk prensidir. Çin kaynaklarında adı “Ashina Jiesheshuai” olarak geçmektedir. 552 yılında Avarların hakimiyetinden kurtulan Göktürkler tarihteki Türk adlı ilk Türk devletini kurdular. Kurulan bu devletin adı Göktürk ya da Kök Türk Devleti idi (Orhun kitabelerinde “Kök Türük” veya “Ökük Türük” olarak da geçmektedir). 552 yılında kurulan bu devlet 745 yılına kadar yaşamını sürdürdü. Ancak önce ikiye ayrıldı ve ardından Çin esaretinde 50 yıllık bir dönem başladı. Türklerin Çin hakimiyetine girmesinin nedenlerini zayıf şahsiyetli Kara Kağan'a, Çinli prenseslere ve o yıllarda çok fazla kar yağışından dolayı Türklerin hayvanlarını otlatamayışına -yani kıtlığa- bağlayabiliriz. Çin esaretinde geçen bu elli yıllık dönemi bitiren şey ise Kürşad İhtilali oldu. Konumuz Kürşad İhtilali olduğu için Göktürk Devleti'nden daha sonraki makalelerimizde bahsedeceğiz.
630 yılında Çin esaretine giren Doğu Köktürk Devleti 50 yıl boyunca Çin tebaası olarak yaşadılar. Bu dönemde Türk prensleri ve beyleri Çince isimlerle Çin ordusunda komutanlık yaptılar ve sınır boylarını korumakla görevlendirildiler. Türk kızları Çin sarayında cariye oldular. Çinliler Türkleri ısrarla yerleşik hayata geçirmeye çalışıyor ve onların kültürünü, geleneklerini değiştirmeye çalışıyordu. Kalabalık Türk kitlelerini sınır hattına yerleştirerek dışarıdan gelecek tehlikelere karşı kendini korumaya çalışıyordu. Türkler adeta Çin'in düşmanlarının tepesine indirdiği yumruk haline gelmişti.
Esaret altındaki Türkler bu durumdan hiç hoşnut değillerdi. İlk fırsatta isyan edeceklerdi. Fakat bir türlü örgütlenemiyorlardı (bu durum Orhun Kitabelerinde anlatılmıştır). Çin ordusundaki subaylardan biri de Kürşad idi. Kür Şad, Çin saray muhafızlarının başkomutanı yapılmıştı. Türk Kağan sülalesinden Çuluk Kağan'ın oğlu olan Kür şad aynı zamanda son bağımsız Göktürk kağanı Kara Kağan'ın da yeğeniydi. Göktürkler o dönemlerde kukla kağanlarla sınır boylarında yönetiliyordu. Kür Şad bu duruma son vermeye kararlıydı. Saray muhafızlarının komutanı olan Kür Şad, Çin imparatorunun her hareketinden haberdardı. Bu nedenle bir ihtilal planı yaptı. Çin imparatoru “Li Şih-min” her gece tedbil-i kıyafet Çin başkentinde dolaşmaya çıkıyordu. Kür Şad kendisine yakın 39 asker seçti. Amacı gece sokağa çıkan imparatoru kaçırmak ve Türklerin bağımsızlığını yeniden sağlamaktı. İhtilal yapılacağı gece işler beklendiği gibi gitmedi. Şiddetli bir yağmur, Çin imparatoru “Li Şih-min” in dışarı çıkmasına mani oldu. İmparator sarayından çıkmayınca Kür Şad sarayı basmaya karar verdi. Çünkü ihtilali ertelemek riskliydi, her an yakalanabilirlerdi. 39 arkadaşıyla Çin sarayını basan, Hassa askerlerini tek tek öldüren Kürşad ve Arkadaşları ne kadar çok muhafız öldürmüş olsa da yerine yenileri geliyordu. Kür Şad artık imparatoru ele geçirmenin imkansız olduğunu anlamıştı. Ancak kaçacak atları yoktu. Hemen sarayın has ahırına koştular, seyisleri saf dışı bırakarak atları aldıkları gibi önce saray kapılarını ardından şehir kapılarını zorladılar. Niyetleri Türk garnizonuna ulaşmaktı. Ancak arkalarından 50 milyonluk Koca Çin ülkesinin ordusu geliyordu. Vuruşa vuruşa Vey Irmağı kenarına kadar çekildiler. Kürşad Vey Irmağı kenarında kanının son damlasına kadar vuruştu ve Vey Irmağı kıyıları Kürşad'ın bağımsızlık ateşinin yakılmasına tanıklık etti. Kürşad ve 39 arkadaşı hayatlarını bağımsızlık uğruna kaybettiler. Kürşad'ın ölmesinden sonra Çin İmparatoru, tüm Türk esirlerinin bırakılmasını ordudaki Türk subaylarının uzaklaştırılmasını emretti. Böylece Türkler bir nevi esaretten kurtulmuş oluyorlardı. Ancak Göktürk Türkleri geriye kalan zaman zarfında tam 43 yıl boyunca kağansız ve dağınık vaziyette yaşamaya devam ettiler. Fakat bu ayaklanma Türklere cesaret, Çinlilere korku vermişti. 680'lerin başında Kutluk Kağan'ın liderliğinde II. Göktürk devleti kuruldu.
Kür şad Ayaklanması'ndan çıkarmamız gereken sonuç Türklerin bağımsızlık uğruna ölmeyi çok rahat göze aldıkları, tüm uğraşlara rağmen güçlü Türk Kültürünün kaybolmadığıdır. Kürşad Ayaklanması Türk tarihinin altın sayfalarından biri olarak tarihteki yerini aldı.
