28 Mayıs 1919'da Havza Genelgesi'nin ilan edilmesinin ardından Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekiler Havza'dan ayrılarak Amasya'ya doğru hareket etti.(12 Haziran 1919) Mustafa Kemal Paşa, Komiser İsmail'i önceden bölgeye göndererek oradakileri haberdar etmişti.
Amasya'ya ulaşan Mustafa Kemal Paşa ve beraberindeki heyeti, halk büyük bir sevgiyle karşıladı. Mustafa Kemal Paşa burada halka hitaben konuşma yaptı:
Aziz Amasyalılar
Padişah ve hükümeti, İtilaf devletlerinin elinde tutsak durumdadır. Memleket, elden gitmek üzeredir. Bu kötü duruma çare bulmak için sizlerle işbirliği yapmaya geldim. Hep beraber aziz vatanımızı ve bağımsızlığımızı bütün gayretlerimizle çalışacağız.
Efendiler, İzmir'in, daha sonra Aydın'ın işgali, gelecekteki tehlikeyi daha açık göstermiştir, işgal ve ilhak gibi olaylar, asil ulusumuzun kalbini parçalıyor…
Mustafa Kemal Paşa'nın yaptığı konuşmada şu bölüm de oldukça ilgi çekiciydi:
Amasyalılar!
Burası, Havza'dan ötesi Pontus oluyor. Sivas'ın doğusu Ermenistan'a katılıyor. Memleket İngiliz mandası altına giriyor. Tarihi büyük Türk ulusu böyle bir tutsaklığı kabul etmez. Ulusumuzun tarihi onuru vardır.
14 Haziran'da Amasya'da Müdafaa-i Hukuk Derneği kuruldu. 19 Haziran'da ise Ali Fuat Paşa, Rauf Bey ve beraberindekiler Amasya'ya ulaştı. Amasya'da yapılan görüşmelerde Kazım Karabekir'le de haberleşiliyordu. Kazım Karabekir ile Mustafa Kemal Paşa arasında genel kongrenin nerede yapılacağı konusunda fikir ayrılıkları vardı. Mustafa Kemal Paşa genel kongrenin Sivas'ta toplanmasını, Kazım Karabekir ise Erzurum'da toplanmasını istiyordu.
Amasya Genelgesi'nin hazırlandığı Saraydüzü Kışlası
Yapılan tüm görüşmeler neticesinde Amasya Genelgesi hazırlandı. Genelgede Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele ve Rauf Orbay'ın imzası bulunuyordu. Konya'daki Ordu Müfettişi Cemal Paşa ve Erzurum'daki 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir'in de onayı alındı. Genelge daha sonra tüm yurda ulaştırıldı.
Amasya Genelgesi önemli maddeleri içeriyordu. İşte genelgenin maddeleri:
-
Vatanın bütünlüğü, ulusun bağımsızlığı tehlikededir.
-
İstanbul hükümeti, İtilaf Devletleri'nin tesiri altında bulunduğu için sorumluluklarını yerine getirmemektedir. Bu durum milletimizi yok durumuna düşürmüştür.
-
Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
-
Milletin sesini tüm dünyaya duyurabilmek için her türlü etki ve denetimden uzak ulusal bir heyet oluşturulmalıdır.
-
Yapılan öneriler ve tetkikler sonucu güvenliğin sağlam olduğu Sivas'ta en kısa zamanda ulusal bir kongre yapılmalıdır.
-
Osmanlı sınırındaki tüm sancaklardan parti ayrımı gözetilmeksizin ulusun güvenini kazanmış üçer delege Sivas'a gönderilecektir.
-
Tüm ihtimallere karşı Sivas'taki kongre ulusal bir sır olarak tutulmalı ve gerekli görülen yerlerde kamufle olunmalıdır.
-
Doğu illeri adına 10 Temmuz'da Erzurum'da toplanacak kongre için bu illerin dernekleri yola çıkmışlardır. O zamana kadar diğer illerin delegeleri de Sivas'a ulaşırlarsa Erzurum Kongresi delegeleri de Sivas'ta yapılacak genel kongreye katılmak üzere yola çıkacaktır.
-
Sivas'taki kongreye katılacak delegeler Müdafaa-i Hukuk, Redd-i İlhak ve belediyeler tarafından belirlenecektir.
-
Askeri ve milli örgütlenmeler hiçbir şekilde dağıtılmayacaktır. Komutanlar hiçbir şekilde görevlerini bırakmayacak ya da başkasına teslim etmeyecektir.
Amasya Genelgesi'nin tarihsel önemi açısından şunları söyleyebiliriz:
1. Kurtuluş Savaşı'nın gerekçesi ve yöntemi belirtilmiştir.
2. İstanbul hükümeti ilk defa açık bir şekilde eleştirilmiştir.
3. Ülkenin rejiminde değişim olacağı dolaylı olarak da olsa belirtilmiştir.
4. Ülkenin kurtarılması için verilen mücadele kişisellikten çıkartılmıştır.
Mustafa Kemal Paşa, bazı kişilere bir mektup gönderdi ve şu önemli açıklamayı yaptı: “Artık İstanbul Anadolu'ya egemen değil, bağlı olmak zorundadır.“
