Klasik koşullanma denilince akla Pavlov ve Pavlov’un köpeği gelir. Pavlov davranışçı kuramcılar arasında yer almaktadır ve öğrenmenin davranışlara uygulanan pekiştirmeler sonucu şekilleneceğini savunur. Davranış kontrolü ile ilgili çalışma yapmıştır. Bu çalışmayı mutlaka duymuşsunuzdur. Et + zil sesinin köpeğin salya salgılamasına etkisi. Bu çalışmayı bir başka yazımızda detaylıca ele alacağız. Şimdi klasik koşullanmanın ilkelerinden bahsedelim.
KLASİK KOŞULLANMA İLKELERİ
- Bitişiklik: Bu ilke şartlanma gerçekleşirken arada geçen süreyi belirtir, yani Pavlov köpeği et ile şartlıyordu. Et ile zil sesi arasındaki sürenin bitişik (yakın, hemen sonrasında) olması gerekmektedir. Böylelikle şartlanma da istenen amaca ulaşmak kolaylaşır.
- Habercilik: Koşullanma sürecinde habercilik özelliği vardır. Örneğin; köpek için zil sesi etin geleceğinin habercisidir.
- Pekiştirme: Koşullanma sürecinde pekiştirme büyük rol oynar. Davranış pekiştirilerek ortaya çıkar. Pekiştirme bir davranışın devam etmesini sağlayan durumdur. Örneğin; köpeği zile şartlamak için et ile pekiştirme sağlanır.
- Sönme: Pekiştirmenin kesilmesi durumunda davranışın yapılma sıklığında değişim olur ve en sonunda davranış biter. Davranışın bitmesi olayına sönme denir. Bir davranışın sönme olayı şu şekilde gerçekleşir. Önce pekiştirme kesilir. Pekiştirme kesilince yapılan davranışta büyük artış olur ve artış olmasına rağmen pekiştirme gelmez. Pekiştirme gelmemesi davranışın yapılmamasına neden olur ve bu sayede sönme gerçekleşmiş olur.
- Kendiliğinden Geri Gelme: Bu ilkede var olan bir davranış sönmüştür ve bu sönmüş olan davranış bir anda tekrar etmeye başlar, yani kendiliğinden geri gelir.
- Birden Fazla Uyarıcıya Koşullanma (Üst Düzey Şartlanma) : Klasik koşullanma da zil sesi vardır ve bu zil sesine ek olarak ışık da verilir. Zamanla zil sesine verdiği tepkiyi ışığa da vermeye başlar köpek. Bu durumda üst düzey koşullanma gerçekleşmiş olur.
- Gölgeleme: Üst düzey koşullanmada birbiri ardına verilen iki uyarıcı vardır ve bu uyarıcıların ikisi de aynı etkiyi oluşturmaktadır; fakat gölgelemede aynı anda iki uyarıcı verilir ve bu uyarıcılardan biri diğerini gölgeler. Sadece zil sesine şartlanma oluşması mesela.
- Genelleme: Bir köpek zil sesine şartlanmıştır ve bunun yanı sıra zile benzeyen her türlü sese tepki vermeye başlarsa genelleme yapmış olur.
- Ayırt Etme: Genelleme sonucunda ayırt etme öğretilmeye çalışılır. Örneğin; her hayvana köpek diyen çocuğa kedi ve köpeği öğreterek onun farkını anlamasıdır. Sonraki dönemlerde sadece köpeğe köpek demesi olayı ayırt etmedir.
