Tutumlar, insanların diğer insanlar, nesneler ya da düşüncelerle ilgili değerlendirmeleridir. Tutumlar genellikle davranışlarımızı, örneğin balık yiyip yemediğimizi, Ajda Pekkan konserine gidip gitmeyeceğimizi ve hangi partiye oy verip vermeyeceğimizi belirledikleri için önemlidir.
Bazı tutumlar olgu ve sayılardan çok duygu ve değerlere dayanır.
Tutumların Kaynağı Nedir?
Tutumların nereden geldiği sorusuna verilebilecek en ilginç yanıtlardan biri genlerimizdir. Bu yanıtı destekleyen bir veri, farklı evlerde büyüyüp birbirlerini hiç tanımamış olsalar da, tek yumurta ikizlerinin, çift yumurta ikizleriyle karşılaştırıldığında, daha fazla ortak tutuma sahip olmasıdır. Örneğin, bir çalışmada tek yumurta ikizlerinin ölüm cezası ya da caz müzik gibi konularda, çift yumurta ikizlerine oranla, daha fazla ortak tutuma sahip olduğu görülmüştür. Tutumlarımızı belirleyen spesifik genler olduğunu söylemiyoruz. Örneğin, müzik tercihlerimizi belirleyen bir “caz sevme” geni olduğunu söylenemez. Öte yandan, öyle görülüyor kimi tutumlar genetik yapının dolaylı bir işlevidir ve genlerimizle doğrudan bağlantılı mizaç ya da kişilik gibi özelliklerle ilişkilidir. Caz müziği, pop müzikten daha çok sevme eğilimine yol açan ve anne babadan kalıtımsal olarak aktarılan bir mizaç ya da kişilik özelliği söz konusu olabilir.
Genetik genlerin yanı sıra, sosyal deneyimler de tutumların şekillendirilmesinde çok önemli bir rol oynar. Sosyal psikologlar, bu deneyimler ve bunların nasıl farklı tutumlara yol açtığı üzerine odaklanmıştır. Buna göre tutumlar üç bileşenden oluşur: Tutum nesnesi ile ilgili oluşturulan düşünce ve inançlar yani bilişsel bileşen, tutum nesnesi ile ilgili duygusal tepkiler yani duygulanımsal bileşen ve son olarak tutum nesnesine yönelik davranışlar yani davranışsal bileşen. Ayrıca, herhangi bir tutumun birden fazla deneyim tipine de dayanabilir.
Bilişsel Kaynaklı Tutum
İnsanların değerlendirmeleri, öncelikle bir tutum nesnesinin özellikleri ile ilgili inançlara dayandığında bunun bilişsel kaynaklı tutum olduğunu söyleriz. Bu tutum tipinin amacı, bir şeye sahip olup olmak istemediğimize hızlı bir şekilde karar verebilmek için bu nesnenin artı ve eksilerini sınıflandırmaktır. Örneğin, elektrikli süpürge gibi bütünüyle pratik bir nesne ile ilgili tutumunuzu ele alalım. Tutumunuz, büyük olasılıkla belirli markaların emiş gücü ve fiyat gibi nesnel özelliklerine dayanacaktır.
Duygulanım Kaynaklı Tutumlar
Artı ve eksilerin nesnel değerlendirmesinden çok, duygu ve değerlere dayanan tutumlardır. Bazen kilometre başına kaç litre benzin yaktığına aldırmadan, bir arabadan sadece hoşlanırız. Kimi zaman olumsuz inançlarımız olmasına karşın birisinin harika olduğunu düşünürüz. İşte tüm bu örnekler duygulanım kaynaklı tutuma örnektir.
Davranış Kaynaklı Tutumlar
Kişinin bir nesneye yönelik davranışlarını gözlemlemesine dayanan tutumlar, davranış kaynaklı tutumlar olarak adlandırılır. Darly Bem’ in benlik algısı kuramına göre belirli koşullar altında insanlar nasıl davrandıklarını görmeden nasıl hissettiklerini bilemezler. Örneğin, bir arkadaşınıza egzersiz yapmaktan ne kadar hoşlandığını soruyorsunuz. Eğer yanıtı, sanırım egzersiz yapmayı seviyorum çünkü sürekli koşuya ya da spor salonuna gidiyorum olursa tutumunun davranış kaynaklı olduğunu söyleyebiliriz. Tutumu, bilişsel ya da duygulanım temelli olmaktan çok kendi davranışını gözlemlemesine dayanmaktadır.
